Kadeh

İçki içmeye yarayan, genellikle ayaklı bardak. Bir bardağın kadeh olarak adlandırılabilmesi için belirli bir alkollü içki için kullanılması gerekir; rakı kadehi, şarap kadehi, likör kadehi, vs... Rakı kültürünü oluşturan pek çok unsur gibi, kadehler de tarih içinde çeşitli dönemlerden geçmiştir. Her dönemde ihtiyaca göre farklılık gösteren, değişik hacim ve biçimlerde kadehler kullanılmıştır. Sözgelimi, Evliya Çelebi’nin 17. yüzyılda kaydettiği ayaküstü kaçak rakı [arak] satan seyyar esnaf, ayaklı meyhaneler, ceplerinde tas-ı arak adı verilen küçük kadehler taşırdı. 

Osmanlı’nın daha önceki döneminde şarap bülbüli adı verilen küçük narin kadehlerde sunulurdu. Literatürde belbele, bülbüle gibi adlar da alan bu kadehin, rakının 17. yüzyıldan itibaren yaygınlaşmaya başlamasıyla rakı kadehi olarak da kullanılmaya başlandığı tahmin edilir. Sonraları ortaya çıkan bülbül çanağı, bülbül ağzı gibi kadeh çeşitleri bu görüşü destekler biçimde rakıya mal olmuştur. Kulüp Rakısı’nın efsanevi etiketinde ayaklı bülbül ağzı kadehler görülür. 

Modern çağın simgesi elektrik, genel olarak rakı kültüründe, özel olarak da rakı kadehlerinde büyük bir değişim yaşanmasına yol açmıştır. 19. yüzyılın ikinci yarısında İstanbul’da kısıtlı olarak başlayan elektrik kullanımı, 20. yüzyılla birlikte bütün Türkiye’ye yayılmaya başlamıştı. Cumhuriyet döneminde soğutma teknolojisinin gelişmesi ve buzdolaplarının artmasıyla birlikte rakı sofralarında buz kullanılmaya başlandı. Oysa o döneme kadar soğutma işleminde sadece kar kullanılıyordu. Böylece karlıklar masalardan kalktı. Buzun girmesi, geleneksel şerbet bardağı veya daha çok bilinen adıyla limonata bardağının yaygınlaşarak günümüz rakı bardağı haline gelmesini sağladı. 

Yakın zamanlarda, Paşabahçe Şişe-Cam güncel rakı kültürünün ihtiyaçlarına cevap veren, çeşitli boylarda yeni kadeh tasarımları geliştirerek silindirik rakı bardaklarının düştüğü monotonluğa son verdi. Ayrıca günümüz sofralarına ehlikeyif gibi, karlıkları anımsattığı için nostaljik, ama modern kadehlere uygun yapıldığı için tamamen yeni bir soğutma gereci eklendi.

VEFA ZAT / Rakı Ansiklopedisi

Kadehler: 1- Bülbülağzı, 2- Bâde kadehi, 3- Bâde kadehi, 4- Leylekboynu, 5- Tek kadehi, 6- Yüksük kadehi, 7- Cur’adan, 8- Rakı bardağı